Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Βιώσιμης Ανταγωνιστικότητας 2017 του Οργανισμού SolAbility, η Κύπρος κατρακύλησε από την 61η θέση το 2013 στην 97η θέση το 2017 (πτώση 36 θέσεων). Αντίθετα, την ίδια περίοδο η Μάλτα σημείωσε βελτίωση, από την 45η θέση το 2013 στην 38η θέση το 2017. Η Ελλάδα επίσης σημείωσε βελτίωση, από την 56η θέση το 2013 στην 48η θέση το 2017.

Στον πυλώνα «Αποδοτικότητα Διακυβέρνησης» για το 2017 η Κύπρος κατατάσσεται μόλις στην 89η θέση σε σύγκριση με την 22η θέση που καταλαμβάνει η Μάλτα (η Ελλάδα βρίσκεται στην 92η θέση). Στον πυλώνα «Απόδοση των πολιτικών» (Policy performance) του Δείκτη Βιώσιμης Διακυβέρνησης 2017 (Ινστιτούτο Bertelsmann) η Κύπρος κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις –ανάμεσα σε 41 χώρες της ΕΕ και το ΟΟΣΑ– μαζί με το Μεξικό, την Τουρκία και την Ελλάδα. Στο δείκτη «Διακυβέρνηση» η Κύπρος κατατάσσεται στην 41η και τελευταία θέση.

Με βάση την Έκθεση Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας 2017–2018 του World Economic Forum, στον κομβικής σημασίας δείκτη «δυνατότητα για καινοτομία» η Κύπρος βούλιαξε στις τελευταίες θέσεις, από την 40η θέση που βρισκόταν το 2009–2010 στην 110η θέση το 2017–2018 (πτώση ρεκόρ 70 θέσεων στο συγκεκριμένο δείκτη). Αντίθετα, στον εν λόγω δείκτη η Ελλάδα βελτιώθηκε κατά 16 θέσεις (από την 101η θέση το 2009–2010 στην 85η θέση το 2017–2018). Το Ισραήλ ανέβηκε από την 8η θέση το 2009–2010 στην 3η θέση το 2017–2018. Η Μάλτα επίσης σημείωσε άνοδο 24 θέσεων, από τη θέση 61 την περίοδο 2009–2010 στη θέση 37 το 2017–2018.

Όταν οι επιδόσεις και οι δυνατότητες μιας χώρας να καινοτομεί υστερούν σημαντικά, η όποια προσπάθεια για μεταρρύθμιση είναι αναποτελεσματική και αντιαναπτυξιακή. Η «δυνατότητα για καινοτομία» επηρεάζει τους διάφορους μακροοικονομικούς και μικροοικονομικούς παράγοντες, την εθνική ανταγωνιστικότητα καθώς και άλλες σημαντικές για την ανάπτυξη παραμέτρους όπως είναι η γραφειοκρατία.

Σύμφωνα με την Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας «Doing Business Report 2018» η γραφειοκρατία στην Κύπρο χειροτερεύει. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι με βάση την εν λόγω έκθεση, για την έκδοση οικοδομικής άδειας στην Κύπρο χρειάζονται 507 μέρες, όταν στην Κορέα αυτό γίνεται σε 27,5 μέρες (η Κύπρος καταλαμβάνει μόλις την 120ή θέση σε σύνολο 190 χωρών, με την Ελλάδα να είναι στην 58η θέση και τη Μάλτα στην 45η θέση). Όπως υπογραμμίζει ο David Halpern –πρώην επικεφαλής της μεταρρύθμισης στο Ηνωμένο Βασίλειο– το ερώτημα που πρέπει να έχει πάντοτε κατά νου η δημόσια διοίκηση στο σχεδιασμό των πολιτικών είναι: «Μπορούμε να το κάνουμε πιο εύκολο για τους πολίτες»;

Οι επιχειρήσεις και ο ιδιωτικός τομέας είναι οι μηχανές της καινοτομίας. Όμως οι καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων επηρεάζονται, σε μεγάλο βαθμό, από τις πολιτικές καινοτομίας και το ρόλο των θεσμών. Η ένταση της καινοτομίας εξαρτάται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των στρατηγικών του ιδιωτικού τομέα και των πολιτικών του δημόσιου τομέα – ρυθμιστικό πλαίσιο, κίνητρα κ.ά. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Κύπρος χρειάζονται ευρείες μεταρρυθμίσεις που να διαχέονται σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Οι κανονισμοί και οι διαδικασίες πρέπει να ανασχεδιαστούν ώστε να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο και λιγότερα διοικητικά βάρη. Απαιτούνται θεσμικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την απλοποίηση της γραφειοκρατίας και τη δημιουργία ενός φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Είναι επιτακτική ανάγκη η αλλαγή κουλτούρας στη συμπεριφορά της πολιτείας απέναντι στους πολίτες. Οι συχνές εκλογικές αναμετρήσεις ενθαρρύνουν την τέχνη του εφικτού και των βραχυπρόθεσμων λύσεων εις βάρος της επιστημοσύνης και των μακρόπνοων λύσεων. Στο πλαίσιο μιας μεταρρυθμιστικής προσπάθειας, οι αλλαγές/βελτιώσεις πρέπει να είναι μη αναστρέψιμες. Το ερώτημα είναι κατά πόσο υπάρχουν οι δομές, η οργανωσιακή κουλτούρα και η δημιουργική ηγεσία που να διασφαλίζουν τη σωστή πορεία και επέκταση των αποτελεσμάτων και στο προβλεπτό μέλλον.

Στο βιβλίο του «Ανισότητα» ο οικονομολόγος Anthony Atkinson σημειώνει ότι «Όταν λαμβάνει αποφάσεις για να υποστηρίξει την καινοτομία –είτε αυτές αφορούν τη χρηματοδότηση, την αδειοδότηση, τη ρύθμιση των αγορών, τις προμήθειες ή την εκπαίδευση– το κράτος πρέπει να λαμβάνει ρητά υπόψη του τις διανεμητικές επιπτώσεις…. Η κατεύθυνση της τεχνολογικής αλλαγής πρέπει να είναι σαφής μέριμνα των υπεύθυνων για τη χάραξη πολιτικής και να ενθαρρύνει την καινοτομία τέτοιου τύπου που να αυξάνει την απασχολησιμότητα των εργαζομένων και να δίνει έμφαση στην ανθρώπινη διάσταση της παροχής υπηρεσιών».

Η Ελλάδα και η Κύπρος δεν έχουν έλλειμμα δυναμικού. Διαθέτουμε κορυφαίους ερευνητές, επιχειρηματίες, και εταιρείες σε παγκόσμιο επίπεδο και μοναδικές δυνάμεις όσον αφορά τις αξίες, τον πολιτισμό και τη δημιουργικότητα. Συγκριτικά πλεονεκτήματα η γεωπολιτική αξία και ο φυσικός πλούτος της Ελλάδας και της Κύπρου. Πρέπει να στηριχτούμε στα ισχυρά μας σημεία και να αντιμετωπίσουμε µε αποφασιστικότητα τις αδυναμίες µας:
– Οι ανεπαρκείς επενδύσεις στο γνωστικό µας κεφάλαιο.
– Οι δυσκολίες στην εξεύρεση χρηματοδότησης.
– Η χαμηλή απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων από την Κύπρο για τη περίοδο προγραμματισμού 2014-2020. Αντίθετα, η Ελλάδα βρίσκεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά στην κορυφή της Ευρώπης στην απορρόφηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Πρέπει να αυξηθούν οι επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία και να χρηματοδοτούνται περισσότερα ερευνητικά προγράμματα. Στην Ελλάδα το ποσοστό δαπανών για Έρευνα & Ανάπτυξη ανέρχεται στο 0,99% του ΑΕΠ, με την Κύπρο να εξακολουθεί να έχει μία από τις χαμηλότερες επιδόσεις (0,46%) συγκριτικά με το μέσο όρο στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2,3%).
– Η συνεργασία του κόσμου της επιστήμης µε τον κόσμο των επιχειρήσεων πρέπει να βελτιωθεί, να αρθούν τα εμπόδια και να δοθούν κίνητρα.
– Ο κατακερματισμός προσπαθειών και η δαπανηρή επανάληψη εργασιών. Πρέπει να αναλώνουμε τους πόρους µας πιο ορθολογικά και να επιτύχουμε την κρίσιμη μάζα.
– Υπάρχει χάσμα ανάμεσα στη στρατηγική και την υλοποίηση. Υλοποίηση σημαίνει οι πολίτες να δουν και να νοιώσουν τη διαφορά και όχι απλά ότι μια πολιτική έχει εξαγγελθεί ή ένας νόμος έχει ψηφιστεί.

Η Kate Raworth στο βιβλίο της Doughnut Economics, τονίζει την ανάγκη ο σχεδιασμός της οικονομίας να είναι κατανεμητικός και αναγεννητικός (distributive and regenerative by design). Πρέπει να δημιουργήσουμε θεσμούς και κίνητρα και να εφαρμόσουμε καινοτόμες πολιτικές που να ενισχύουν την ανταπόδοση σε κοινωνικό επίπεδο. Χρειάζεται να σχεδιάσουμε οικονομικές πολιτικές και θεσμικές καινοτομίες που θα απελευθερώνουν τις τεράστιες δυνατότητες του αναγεννητικού, κυκλικού μοντέλου οικονομίας.

Στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Κοινωνικής Δικαιοσύνης 2017 η Κύπρος κατατάσσεται στην 21η θέση ανάμεσα στα 28 κράτη-μέλη. Ειδικότερα, στο δείκτη «πολιτική για τις οικογένειες» (family policy) η Κύπρος βρίσκεται στην τελευταία θέση. Στο δείκτη «διαγενεακή δικαιοσύνη» η Κύπρος και η Ελλάδα κατατάσσονται στις δύο τελευταίες θέσεις.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο υπόδειγμα καινοτομίας το οποίο βοηθά τις δημόσιες υπηρεσίες και τις επιχειρήσεις να παράγουν περισσότερες και καλύτερες καινοτομίες. Η σύγχρονη αυτή μέθοδος:
1. Συνδυάζει δημιουργικά τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασίας, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ).
2. Στηρίζεται στη διατμηματική (crossfunctional) προσέγγιση.
3. Χρησιμοποιεί τη Μεταφορική Αναλογία ως την κύρια δημιουργική τεχνική για την ανάπτυξη νέων ιδεών και καινοτόμων λύσεων.
4. Αξιοποιεί τις ψηφιακές τεχνολογίες (ανάλυση δεδομένων, αλγόριθμοι πρόβλεψης, εντοπισμός μοτίβων) για επιτάχυνση της καινοτομίας.

Το νέο αυτό στρατηγικό εργαλείο –η πρώτη επίσημη παρουσίασή του θα γίνει στις αρχές του 2018– μπορεί να δημιουργεί καινοτομίες σε πραγματικό χρόνο και με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος, αξιοποιώντας τις τεράστιες δυνατότητες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι η επανάσταση της ρομποτικής, της τρισδιάστατης εκτύπωσης, της νανοτεχνολογίας, του Διαδικτύου των Πραγμάτων, των Μεγάλων Δεδομένων, της ανάλυσης των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, της μοναδικότητας των αλγορίθμων, της καινοτομίας με μια λέξη.

Η καινοτομία:
α) Δημιουργεί νέα προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας, νέες επιχειρήσεις, νέες βιομηχανίες, νέες αγορές και νέες ποιοτικές θέσεις εργασίας.
β) Βελτιώνει την αποδοτικότητα. Ακόμη και μικρές αλλαγές μπορούν να επιφέρουν τεράστια οφέλη και σημαντικές εξοικονομήσεις.
γ) Μεγιστοποιεί τον αντίκτυπο των δημοσίων πολιτικών.
δ) Αναπτύσσει νέες λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα (Κοινωνική Καινοτομία).
ε) Παράγει συνεργιστικά οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αξία.
στ) Συμβάλλει άμεσα και πολλαπλασιαστικά στην ανάπτυξη της οικονομίας. 
 

Του Νίκου Γ. Σύκα,
Σύμβουλου Στρατηγικής & Επικοινωνίας