Γυρίζοντας στην Κύπρο το 1967, οι όχι ιδιαίτερα καλές εμπειρίες από το βρετανικό σύστημα υγείας με οδήγησαν να ζητήσω από τους αρμοδίους Λειτουργούς Προγραμματισμού να ψάξουν να βρουν το καλύτερο σύστημα στην Ευρώπη, για να αντικαταστήσουμε το ίδιο που είχαμε στην Κύπρο. Σύντομα είχα την έκθεσή τους: το καλύτερο σύστημα ήταν το ασφαλιστικό κι εφαρμόζετο στη Γερμανία. Αφού ετοιμάσαμε ολοκληρωμένη μελέτη, την έστειλα στον τότε Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Υγείας, με την εισήγηση να την προωθήσουν, αν συμφωνούν. Εμείς, θα ’μαστε μαζί σας! Το Υπουργείο συμφώνησε.

Αναμέναμε ότι με ένα τέτοιο σχέδιο πολύ περισσότεροι παίκτες και πολύ περισσότεροι πόροι θα προσελκύονταν στον τομέα της υγείας, αφού θα έσπαζε το "μονοπώλιο" των Δημόσιων Υπηρεσιών Υγείας, από τις οποίες 80% του πληθυσμού ανέμεναν δικαιωματικά δωρεάν ή με χαμηλό κόστος ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ο Προϋπολογισμός ήταν αδύνατο να ανταποκριθεί στην εξασφάλιση αναβαθμισμένων υπηρεσιών σε όλον αυτόν τον κόσμο. Είναι προς τιμήν τους που οι κυριότεροι κοινωνικοί εταίροι αποδέχτηκαν από την αρχή το ΓεΣΥ.

Παρά την εισβολή, οι σχετικές ενέργειες είχαν στόχο τη δημιουργία των προϋποθέσεων για ομαλή εφαρμογή του. Ο τομέας της Υγείας αποδείχθηκε ένας από τους πιο δύσκολους για αλλαγές. Το σχετικά υψηλό επίπεδο υγείας του λαού, η πολύ καλή κατάρτιση του προσωπικού, η επιτυχής αντιμετώπιση ασθενειών και το αίσθημα ασφάλειας που δημιουργεί η λειτουργία του δυαδικού συστήματος δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας στη συνέχεια απέτρεψαν την εμφάνιση κρίσεων στον τομέα. Είναι, όμως, ταυτόχρονα διάχυτη η απογοήτευσή μας γι' αυτά που δεν έγιναν: Να μετατραπεί η Κύπρος σε ένα σύγχρονο περιφερειακό κέντρο υγείας, που να εξυπηρετεί όλους τους Κυπρίους, ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση.

Έπρεπε πρώτα να δημιουργήσουμε την αναγκαία υποδομή και να επενδύσουμε στον ανθρώπινο παράγοντα. Τότε οι Δημόσιες Υπηρεσίες Υγείας λειτουργούσαν μέσα σε παλιά κτήρια, ενώ οι λίγες ιδιωτικές κλινικές ήταν μικρές και στηρίζονταν σε ένα άτομο, τον ιδιοκτήτη-γιατρό. Μαζί με την αναβάθμιση των νοσοκομείων εξαγγέλθηκε η πρόθεση για ενθάρρυνση και υποβοήθηση δημιουργίας ιδιωτικών πολυκλινικών από το Σχέδιο Ανάπτυξης, 1967-1971. Όλα ήταν έτοιμα για να αρχίσει η ανέγερση νέου Γενικού Νοσοκομείου στη Λευκωσία, στην περιοχή ΒΜΗ, όταν έγινε η εισβολή. Ο χώρος δεν προσφερόταν πια. Μια πρώτη ουσιαστική λύση έδωσε η ανέγερση του Μακάρειου Νοσοκομείου, με απόφαση του Μακαρίου και το πρόγραμμα ανακαίνισης του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας. Τέλος, ιδρύθηκαν εξωτερικά ιατρεία σε προάστια της πρωτεύουσας και ιατρικά κέντρα στην ύπαιθρο, σε όλες τις επαρχίες.

Στο μεταξύ, δόθηκε περισσότερη έμφαση στην ανέγερση σύγχρονων επαρχιακών νοσοκομείων στις αντίστοιχες πόλεις. Το σχέδιο ήταν να δημιουργήσουμε μια πυραμίδα παροχής ιατρικών υπηρεσιών που να ξεκινά από επεμβάσεις σε μικρά περιστατικά στα ιατρικά κέντρα της υπαίθρου, τα πιο σοβαρά να παραπέμπονται στα επαρχιακά νοσοκομεία και τα πολύ σοβαρά στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Παρά τις ελλείψεις του, το σύστημα λειτουργεί με βάση την πυραμίδα αυτή μέχρι σήμερα. Στο μεταξύ, η δημιουργία μεγάλου αριθμού ιδιωτικών νοσοκομείων/πολυκλινικών βοήθησε στην αποσυμφόρηση των Κρατικών Νοσοκομείων. Κι ενώ τώρα είμαστε σε καλύτερη θέση να επιχειρήσουμε την εφαρμογή του Γενικού Σχεδίου Υγείας, δυστυχώς, προβάλλονται προσκόμματα.

Για την αναβάθμιση των επιπέδων υγείας έγιναν πολλές άλλες ενέργειες. Ιδιαίτερα ενθαρρυντικά ήταν τα αποτελέσματα στην καταπολέμηση των ζωονόσων (εχινόκοκκος, βρουκέλλα) και ορισμένων γενετικών ασθενειών (μεσογειακή αναιμία). Το ίδιο έγινε και με τον έλεγχο υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων στα προσφερόμενα γεωργικά προϊόντα. Τέλος, πολλές ήταν οι ενέργειές μας για επίλυση του προβλήματος συγκομιδής/εναπόθεσης σκυβάλων, του βιολογικού καθαρισμού λυμάτων, των αποχετευτικών συστημάτων. Πολλές φορές ειδικοί από την Κύπρο κλήθηκαν να μεταφέρουν τις εμπειρίες τους ακόμη και σε ανεπτυγμένες χώρες.

Εξειδίκευση και ειδικότητες

Στην προσπάθεια αναβάθμισης των Κυβερνητικών Ιατρικών Υπηρεσιών προβήκαμε σε πολλές άλλες ενέργειες, όχι πάντοτε με επιτυχία. Όταν διαπιστώσαμε ότι υπήρχε σοβαρό πρόβλημα διοίκησης των νοσοκομείων, εστάλησαν διοικητικοί λειτουργοί στη Μ. Βρετανία για εξειδίκευση στα θέματα αυτά, όμως κανένας δεν χρησιμοποιήθηκε. Επιχειρήσαμε σε διάφορες περιπτώσεις να εμπλουτίσουμε τις Κυβερνητικές Υπηρεσίες με νέες ειδικότητες όταν οι ιδιωτικές κλινικές ήταν ακόμη ανέτοιμες. Ανταποκριθήκαμε θετικά στην επιθυμία του γιατρού Γιώργου Κυριακίδη να έρθει ως απλός χειρουργός, με μόνο αίτημα να μπορεί να διενεργεί κάποιες μεταμοσχεύσεις νεφρών, κάτι που αποτύχαμε, λόγω συνδικαλιστικών περιπλοκών. Ευτυχώς που βρέθηκε το Ίδρυμα Παρασκευαΐδη και την αξιοποίησε. Ανάλογες ευκαιρίες χάθηκαν στην οφθαλμολογία, την καρδιολογική χειρουργική κ.ά. Ευτυχώς, σε αρκετές από αυτές, το κενό ήλθε να καλύψει η ραγδαία ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας αργότερα και η συντελεσθείσα αναβάθμιση στα κρατικά νοσοκομεία.

Παρά τις πιο πάνω προσπάθειες, το πρόγραμμα δεν ολοκληρώθηκε. Η δημόσια ιατρική φροντίδα δεν εξυπηρετεί επαρκώς τον τεράστιο αριθμό πληθυσμού, που δικαιούται τέτοιας φροντίδας. Δεν προχώρησε η εισαγωγή ενός Γενικού Σχεδίου Υγείας, που θα έθετε όλες τις ιατρικές δυνάμεις της Κύπρου στην υπηρεσία της υγείας του κόσμου της και θα την καθιστούσε ένα διεθνές ιατρικό κέντρο.

Από τις ανακοινώσεις των εμπλεκομένων στις διαπραγματεύσεις για το ΓεΣΥ, νομίζω ότι το πρόβλημα έγκειται στην ανάγκη περαιτέρω μελέτης του θέματος κάλυψης των εξόδων ανέγερσης/εξοπλισμού/συντήρησης των ιδιωτικών νοσηλευτηρίων κι όχι μόνο στις αμοιβές των γιατρών. Ανάλογο πρόβλημα θα έχει κι ο ΟΚΥπΥ στο μέλλον. 

Tου δρ Ιάκωβου Αριστείδου
Πρώην Υπουργού και
Πρώην Γενικού Διευθυντή
Γραφείου Προγραμματισμού