Αναφέρθηκα άλλοτε στα προβλήματα που δημιουργεί το μικρό μέγεθος της Κύπρου αναφορικά με τη βιωσιμότητα διαφόρων οικονομικών δραστηριοτήτων. Η περιορισμένη αγορά επηρεάζει αρνητικά και τα δυο σκέλη της οικονομίας, την προσφορά και τη ζήτηση. Από τη μια δεν μπορεί να απορροφήσει μεγάλες ποσότητες, πράγμα που καθηλώνει την παραγωγή σε χαμηλά επίπεδα με αποτέλεσμα να οδηγεί σε εισαγωγές, που και πάλι στοιχίζουν περισσότερο λόγω μικρών ποσοτήτων. Από την άλλη οι περιορισμένες δυνατότητες παραγωγής δεν επιτρέπουν τις οικονομίες κλίμακος και χαμηλότερες τιμές. Είναι για τους λόγους αυτούς που επιμένουμε από δεκαετίες τώρα να επεκτείνουμε τα οικονομικά μας σύνορα.

Μια άλλη πτυχή του θέματος είναι το δυσανάλογο κόστος που επωμίζονται οι πολίτες για τη λειτουργία διαφόρων οργανισμών/υπηρεσιών (μικροί Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Οργανισμός Υδρογονανθράκων κ.ά). Μάλιστα είχα προειδοποιήσει ότι θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην περίπτωση λύσης του Κυπριακού με τη μορφή ΔΔΟ, όπου θα υπάρχει διπλασιασμός/τριπλασιασμός του κόστους λειτουργίας του Κράτους.

Για όλα αυτά τα προβλήματα υπάρχουν λύσεις για να γίνουν τουλάχιστο υποφερτά. Πέραν της επέκτασης των οικονομικών συνόρων, θα πρέπει να αξιοποιούμε καλύτερα τις Yπηρεσίες που διαθέτουμε προτού δημιουργήσουμε άλλες. Αναφέρθηκα κι άλλοτε στις προσπάθειες που καταβάλαμε για εισαγωγή του συστήματος μονοθυριδικής πρόσβασης (one-stop shop), όταν εμπλέκονται περισσότερες της μιας Υπηρεσίες, στον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση της αποδοτικότητας της Δημόσιας Υπηρεσίας (καλύτερη οργάνωση, υιοθέτηση νέων μεθόδων εργασίας, πλήρης μηχανογράφηση), τη συνεργασία όμορων Δήμων/Κοινοτήτων, τη μεγαλύτερη χρησιμοποίηση των δημόσιων επιβατικών μεταφορικών μέσων, τη μεγαλύτερη αξιοποίηση του θείου δώρου της ηλιακής ενέργειας, της αιολικής ενέργειας κλπ.

Αλλά και το μικρό μέγεθος της κοινωνίας μας επηρεάζει αρνητικά την ομαλή λειτουργία των θεσμών, τη συμπεριφορά των ατόμων και τις σχέσεις τους. Ο παραγοντισμός, ο νεποτισμός, η παράκαμψη αντικειμενικών κριτηρίων για εξυπηρέτηση συγγενών, φίλων, γνωστών όταν γίνονται στα δημόσια πράγματα οδηγούν στην αποσάθρωση μιας μικρής κοινωνίας.

Ακόμη και το σοβαρότατο θέμα της απονομής δικαιοσύνης μπορεί να επηρεαστεί από το μικρό μέγεθος της κοινωνίας μας. Τελευταία, πρώην πιλότος των Κυπριακών Αερογραμμών δικαιώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) σε προσφυγή του κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας για παραβίαση του δικαιώματός του σε δίκαιη δίκη. Το ΕΔΑΔ αναφέρεται στην εξ αγχιστείας συγγένεια του δικαστή με τον νομικό εκρόσωπο της εταιρείας μέσω των παιδιών τους, που αρκεί για να δικαιολογήσει τους φόβους του αιτητή αναφορικά με την αμεροληψία του δικαστή.

Το κυπριακό δίκαιο δίνει τη δυνατότητα στους δικαστές να αποσυρθούν μόνοι τους από τέτοιες υποθέσεις. Τέλος το ΕΔΑΔ κάνει αναφορά στο μικρό μέγεθος της Κύπρου και τη πιθανότητα να προκύπτουν συχνότερα ανάλογες περιπτώσεις, πράγμα το οποίο θα μπορούσε να παρεμποδίσει αδικαιολόγητα την απονομή δικαιοσύνης. Η εισήγηση του ΕΔΑΔ είναι ότι «για λόγους αμεροληψίας, όταν εγείρεται τέτοιο θέμα, το γεγονός θα πρέπει να γνωστοποιείται κατά την έναρξη της διαδικασίας».

Το γεγονός αυτό ξανάφερε στη μνήμη μου τις προσπάθειες που κάναμε για βελτίωση των συνθηκών στον τομέα της απονομής δικαιοσύνης. Πέραν των άλλων κοινωνικών/εκπαιδευτικών μέτρων, που συνεχώς πρέπει να προωθούμε ως Κράτος κι άλλοι θεσμοί (όπως η Εκκλησία) για να κάνουμε μια καλύτερη κοινωνία, βασικό είναι να ξαναμελετήσουμε κάποιες πτυχές της λειτουργίας των Δικαστηρίων, που είναι εκείνα που έχουν τον τελευταίο λόγο.

Η σωστή κι αποτελεσματική λειτουργία της Δικαιοσύνης αποτέλεσαν ειδικό στόχο του προγραμματισμού οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της Κύπρου ιδιαίτερα μετά την αναστάτωση που επέφερε η τουρκική εισβολή. Πέραν της ανέγερσης νέων/σύγχρονων δικαστηριακών κτηρίων σε όλες τις πόλεις, της ενίσχυσης της δύναμης των δικαστών και της δημιουργίας μηχανισμού αναθεώρησης κι εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας, καταβλήθηκαν προσπάθειες, όχι τόσο επιτυχείς, για επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης.

Κατά την ετοιμασία του Τρίτου Έκτακτου Σχεδίου, 1979-1981, ζητήσαμε από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και συγκάλεσε σύσκεψη των επικεφαλής των διαφόρων αρμοδίων Σωμάτων (Ανώτατου Δικαστηρίου, Γενικής Εισαγγελίας, Επιτρόπου Νομοθεσίας) προς συζήτηση του θέματος και διαμόρφωση σχετικού κυβερνητικού προγράμματος. Μήπως θα έπρεπε να μετακαλέσουμε εμπειρογνώμονες από το εξωτερικό για να μελετήσουν το όλο σύστημα;

Μήπως το πρόβλημα, εκτός από διαδικαστικό, προκύπτει λόγω της ανάγκης για πρόσθετους δικαστές και στενογράφους, μηχανογράφηση των εργασιών κ.λπ; Αφού μελετηθούν και συζητηθούν όλα αυτά, θα μπορούσαμε να επεξεργαστούμε ένα πρόγραμμα δράσης, το οποίο να αρχίσουμε σταδιακά να υλοποιούμε μέσω του Προϋπολογισμού Αναπτύξεως.

Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια όταν ο Πρόεδρος Βασιλείου διόρισε Επιτροπή υπό τον τότε Πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου Γιώργο Πική για να μελετήσει τις διαδικασίες που ακολουθούσαν τα Επαρχιακά Δικαστήρια και να εισηγηθεί λύσεις αναφορικά με την αποτελεσματικότητά τους. Δεν ξέρω ποιες από τις εισηγήσεις έγιναν αποδεκτές και τι εφαρμόστηκε από την Έκθεση Πική. Φαίνεται πως η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί μέχρι σήμερα. Η Κύπρος καταδικάστηκε έκτοτε από το Δικαστήριο της Ευρώπης για καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης!

Με όλην αυτήν την πολύπλευρη αντιμετώπιση της οικονομικο/κοινωνικής ανάπτυξης, δείγματα της οποίας συνόψισα πιο πάνω, θα ανέμενε κανένας τη δημιουργία μιας ξεχωριστής, σύγχρονης κοινωνίας, απαλλαγμένης από τα φαινόμενα, που παρουσιάζονται καθημερινά. Ακόμη κι η λαίλαπα της εισβολής/ημικατοχής, που οπωσδήποτε επηρέασε παραδοσιακές αρχές της κυπριακής κοινωνίας, δεν μπορεί να ερμηνεύσει τα συμβαίνοντα. Η εξήγηση που προσωπικά μπορώ να δώσω είναι το μικρό μέγεθος της κοινωνίας μας. Φαίνεται και πάλι ότι «το μικρό δεν είναι πάντοτε κι ωραίο»!

Tου δρ Ιάκωβου Αριστείδου
Πρώην Υπουργού και
Πρώην Γενικού Διευθυντή
Γραφείου Προγραμματισμού