Η πρώτη Ιουνίου σήμανε την καταξίωση όλων όσοι αντιστάθηκαν με συνέπεια στην προσπάθεια υπονόμευσης και ματαίωσης του εκσυγχρονισμού του συστήματος υγείας. Η πρώτη μεγάλη μάχη κερδήθηκε με την ενεργό και δυναμική στήριξη των οργανώσεων των εργαζομένων και της κοινωνίας των πολιτών, στη σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων που υποστηρίζουν την αλλαγή και των δυνάμεων που στην ουσία εμμένουν στη συντήρηση του άτακτου συστήματος, που μας κληροδότησε η αποικιακή διοίκηση˙ ενός σύστηματος που παγίωσε τον κοινωνικό διαχωρισμό των πολιτών στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και στην απόλαυση του πολυτιμότερου για τον άνθρωπο αγαθού της υγείας. Όμως ο πόλεμος δεν τέλειωσε. Το κατεστημένο της ιδιοτέλειας και των συμφερόντων, ναρκοθέτησε το πεδίο προέλασης του ΓεΣΥ προς την ολοκλήρωση του, με την οργανωμένη αποχή των ειδικών γιατρών. Μέτρο που ενθαρρύνθηκε από την επαμφοτερίζουσα στάση πολιτικών και άλλων δυνάμεων, που την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενοι, εγκατέλειψαν προς το παρόν την ανοιχτή εκδήλωση της προτίμηση τους σε μια παραλλαγή του υφιστάμενου συστήματος, με την πεποίθηση ότι τελικά ο εκβιασμός των ζηλωτών της «ποιοτικής ιατρικής» θα στρέψει τους πολίτες εναντίον του ΓεΣΥ και θα προλειάνει το έδαφος για επιβολή του μοντέλου που εξυπηρετεί καλύτερα τα ιδιωτικά συμφέροντα. Τα αποτελέσματα των πρώτων ημερών της λειτουργίας του ΓεΣΥ, αξιολογούνται από την κοινωνία γενικά θετικά, παρά τα τεχνικά προβλήματα που παρουσιάστηκαν. Οι προφητεύσαντες το θνησιγενές του συστήματος απογοητεύθηκαν, ο δε πονηρός ηγέτης των πολεμίων του ΓεΣΥ, σε μια οβιδιακή μεταμόρφωση του, χαιρέτησε δημόσια την έναρξη της λειτουργίας του, χωρίς ωστόσο να κάμει ένα βήμα πίσω από την πάγια αρνητική στάση αυτών που εκπροσωπεί.
Η πρόσφατη έναρξη έρευνας από την Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού, την οποία θα μπορούσε, ίσως, κανείς να ελέγξει μόνο για τον χρονισμό της ενέργειας της και όχι για αυτήν καθαυτήν την ενέργεια, πέραν από την ομοβροντία των πυρών που δέχθηκε η ΕΠΑ, από αρμόδιους και αναρμόδιους, έφερε ξανά στην επιφάνεια την καιροσκοπική και αλλοπρόσαλλη στάση έναντι του ΓεΣΥ, ορισμένων πολιτικών με δεσπόζουσα θέση στη λήψη αποφάσεων. Αυτών που την Παρασκευή ψήφιζαν τα νομοσχέδια και τη Δευτέρα έβγαιναν στα ΜΜΕ για να μας πουν ότι αυτό που ψήφισαν δεν διασφάλιζε ένα «σωστό και ποιοτικό», κατ’ αυτούς, ΓεΣΥ. Ψήφισαν το «μονοπωλιακό» ΓεΣΥ (με ποιά έννοια είναι «μονοπωλιακό» δεν μας είπαν) και τώρα ψέγουν την ΕΠΑ γιατί δεν επέδραμε, 10 μέρες από την εφαρμογή του, στα γραφεία του Υπουργείου Υγείας και του Οργανισμού Ασφάλισης Υγείας για να διαπιστώσει, αν το ΓεΣΥ, καταχράται τη δεσπόζουσα θέση που του εμπιστεύτηκε η πολιτεία και περιορίζει τον ανταγωνισμό στην «αγορά» υγείας. Κανένας δεν διερωτήθηκε ποιών τα συμφέροντα εξυπηρετεί αυτή η «αγορά» και πόσο στρεβλή, αδυσώπητη και εκμεταλλευτική της ανάγκης των ασθενών είναι. Τα τελευταία χρόνια όλοι επικέντρωσαν τα πυρά τους κατά των κρατικών υπηρεσιών υγείας, οι οποίες αφέθηκαν στο έλεος τους, ενώ κατακλύζονταν από ασθενείς μετά την κρίση. Τα κακώς έχοντα του ιδιωτικού τομέα υγείας, του οποίου οι παθογένειες είναι πολύ πιο σοβαρές και επικίνδυνες από αυτές του δημόσιου τομέα, απουσίαζαν από τη ρητορεία αξιωματούχων και κομματαρχών, γιατί η επίκριση και δαιμονοποίηση γενικά των δημόσιων υπηρεσιών, και ο εκθειασμός κάθε τι ιδιωτικού, αποδίδει (ευτυχώς, όμως, πρόσκαιρα) κομματικά οφέλη. Ο μόνος που είχε την τόλμη, να αναφερθεί χωρίς περιστροφές στο κοινό μυστικό της διαπλοκής και συνδιαλλαγής στη λειτουργία αυτής της «αγοράς», ήταν ο τέως Υπουργός Υγείας, κ. Παμπορίδης. Και όλοι οι ένοχοι επέπεσαν εναντίον του, σκίζοντας τα ιμάτια τους ως άλλοι Φαρισσαίοι.
Είναι το ΓεΣΥ «μονοπωλιακό»; Μια από τις βασικές αρχές του μοντέλου εθνικού συστήματος υγείας, που αντιπροσωπεύει το ΓεΣΥ, είναι ο διαχωρισμός του χρηματοδότη και του παρόχου των υπηρεσιών υγείας. Το ΓεΣΥ δεν διαθέτει το ίδιο γιατρούς, άλλους επαγγελματίες υγείας ή νοσοκομεία. Είναι αγοραστής (όχι πωλητής) υπηρεσιών από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα υγείας. Ο ασθενής είναι ελεύθερος να επιλέξει γιατρό ή νοσηλευτήριο μεταξύ των παρόχων που συμβάλλονται με τον Οργανισμό Ασφάλισης Υγείας. Αυτή είναι μια από τις ειδοποιούς διαφορές, σε σύγκριση με το μοντέλο της εθνικής υπηρεσίας υγείας που εφαρμόζουν ορισμένες χώρες (π.χ. Μεγάλη Βρετανία). Ο ΟΑΥ έχει το μονοψώνιο για όσες υπηρεσίες καλύπτονται από το ΓεΣΥ, σε τιμές και με όρους που καθορίζονται ύστερα από συλλογική διαπραγμάτευση με τις επαγγελματικές οργανώσεις των παρόχων. Ο τρόπος αυτός ευνοεί τη δημιουργία συνθηκών μονοπωλίου από πλευράς παρόχων, ανάλογα με την πίεση που οι διάφορες κατηγορίες παρόχων μπορούν να ασκήσουν στον ΟΑΥ μέσω των οργανώσεων τους. Ανταγωνισμός μπορεί να υπάρχει στην ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρει ο κάθε πάροχος, στο βαθμό που ο ίδιος ασθενής είναι σε θέση να επιλέξει πάροχο με κριτήριο την ποιότητα. Όμως, ο παράγων ποιότητα στις υπηρεσίες υγείας είναι πολυδιάστατος και η αξιολόγηση τους από τον ασθενή προϋποθέτει πληροφόρηση και γνώσεις που αυτός δεν διαθέτει. Γι’ αυτό η διασφάλιση καλής ποιότητας υπηρεσιών υγείας εξαρτάται από την ποιότητα της ρύθμισης των επιπέδων των διαφόρων υπηρεσιών (όπως επαγγελματικά προσόντα, εξοπλισμός, προδιαγραφές εγκαταστάσεων, πρωτόκολλα κ.ά.) και τη συνεχή και αποτελεσματική εποπτεία της εφαρμογής των επιπέδων αυτών.
Η λογική του προσδιορισμού του ΓεΣΥ ως «μονοπωλιακού» θεσμού θα ήταν βάσιμη, αν επρόκειτο περί κρατικής ασφαλιστικής εταιρείας, στην οποία ο κάθε πολίτης θα ήταν υπόχρεος να ασφαλιστεί έναντι καταβολής προκαθορισμένου ποσού ασφαλίστρου, όπως συμβαίνει με την ιδιωτική ασφάλιση υγείας και κανένας δεν θα είχε το δικαίωμα υγειονομικής περίθαλψης, αν δεν πλήρωνε το ασφάλιστρο. Το ΓεΣΥ δεν θέτει την πληρωμή ασφαλίστρου ως όρο για το δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας. Αρκεί η ιδιότητα του πολίτη και η μόνιμη διαμονή στις ελεγχόμενες από το κράτος περιοχές. Χρηματοδοτείται κατά 55% περίπου από τη γενική φορολογία και κατά 45% περίπου από μια εισφορά αλληλεγγύης από όσους έχουν εισοδήματα, που στην ουσία είναι ειδική φορολογία (και όχι ασφάλιστρο) υπέρ του Ταμείου Ασφάλισης Υγείας, στο οποίο και κατατίθεται.
Ερωτούμε όσους ασπάζονται τη θέση ότι το ΓεΣΥ, ως εθνικό και καθολικό σύστημα, είναι «μονοπώλιο», αν έχουν την ίδια άποψη και για το Σχέδιο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, κύρια χαρακτηριστικά του οποίου είναι η καθολικότητα, η υποχρεωτικότητα, η πληρωμή εισφοράς (ασφαλίστρου), με την οποία συναρτάται απόλυτα το δικαίωμα για συντάξεις και άλλες παροχές˙ και αν έπρεπε αυτό το «μονοπώλιο» να σπάσει με την μετατροπή του Σχεδίου σε ασφαλιστική εταιρεία, σε συνδυασμό με το δικαίωμα επιλογής ασφάλισης συντάξεων, επιδομάτων ανεργίας, ασθενείας, μητρότητας κλπ., με ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Και τί το κακό μιας τέτοιας λύσης θα μας πουν κάποιοι; Γιατί ο εργαζόμενος να μην έχει επιλογές; Αναμενόμενη η απάντηση αυτή, όταν δίνεται από άτομα ή ομάδες που ασπάζονται το νεοφιλελευθερισμό και μάλιστα στην ακραία του μορφή. Από αυτούς που θεωρούν το κράτος πρόνοιας κατάρα και ευαγγελίζονται το ξήλωμα και την υποκατάσταση του από το κράτος ελεήμον για τους φτωχούς και τους άπορους. Μας ξενίζει, όμως, ο χαρακτηρισμός του ΓεΣΥ ως «μονοπωλίου» (που δεν μπορεί ερμηνευθεί παρά ως πρόταση για απόρριψη του) από αυτούς που δηλώνουν ή αυτοπροσδιορίζονται ως σοσιαλδημοκράτες, κεντρώοι ή ο οπαδοί του κοινωνικού φιλελευθερισμού. Μήπως είναι κι‘ αυτό ένα από τα συμπτώματα της αρχηγικής συγκρότησης ιδεολογικά ασυνάρτητων και ασυνεπών κομμάτων, με οπαδούς πιστούς στον αρχηγό και όχι πολίτες μέλη με αξιώσεις συμμετοχής στη διαμόρφωση πολιτικής και στους οποίους η ηγεσία να λογοδοτεί για τα πεπραγμένα της;
Αλλά το θέμα που προέκυψε με την παρέμβαση της ΕΠΑ και τα τεχνικά προβλήματα που παρατηρήθηκαν τις πρώτες μέρες της λειτουργίας του ΓεΣΥ δεν είναι μείζονα ζητήματα για την κοινωνία. Το μείζον πρόβλημα που απασχολεί τον κάθε πολίτη αυτήν τη στιγμή είναι πώς διασφαλίζεται η επάρκεια προσφοράς υπηρεσιών, ενόψει της οργανωμένης άρνησης των ειδικών γιατρών και των ιδιωτικών νοσοκομείων να συμβληθούν με τον ΟΑΥ, θέτοντας ως όρο την μετατροπή του ΓεΣΥ σε οργανισμό επιδότησης των τιμών που θα χρεώνει τον ασθενή κατά το δοκούν και ανεξέλεγκτα ο πάροχος υπηρεσιών. Αν πράγματι αυτή η στάση ενθαρρύνθηκε, κατά την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ύστερα από υποσχέσεις από κέντρα λήψης αποφάσεων, αγνοώντας τις επιπτώσεις για τους ασθενείς και την οικονομία, αυτό θα φανεί στην πορεία. Σημασία έχει τι προτίθεται να πράξει το Υπουργείο Υγείας, ο ΟΑΥ και ο ΟΚΥΠΥ για ριζική λύση του προβλήματος στο πολύ προσεχές μέλλον, πρώτα των ειδικών γιατρών και μετά των νοσοκομείων. Μόνο αν οι αντιδρώντες πάρουν σύντομα το μήνυμα ότι υπάρχουν και άλλες λύσεις, με οικονομικό κόστος για όσους θεωρούν ότι μπορεί να επιβιώσουν έξω από το ΓεΣΥ, θα κάνουν δεύτερες σκέψεις. Διαφορετικά οι αρμόδιοι θα αντιμετωπίσουν τη μήνιν της κοινωνίας. Αναμένουμε να ακούσουμε και την αντίδραση των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των οργανώσεων των ασθενών, η οποία πρέπει να είναι δυναμική, αν δεν δρομολογηθούν σύντομα πρακτικά μέτρα για διασφάλιση της επάρκειας υπηρεσιών.
Του Παναγιώτη Δ. Γιάλλουρου
Προϊστάμενου της μονάδας σχεδιασμού του ΓεΣΥ
την περίοδο 1982-1983 και πρώην
Διευθυντή Διοίκησης, Υπουργείο Υγείας.